İLAHİYAT FAKÜLTESİ
BAYBURT ÜNİVERSİTESİ
HZ. MUHAMMED’İ ANLAMA
Dinin Anlaşılmasında Sünnetin Önemi
Allah (c.c.), insanlara ilahî mesajları, peygamberler aracılığıyla iletmiştir. Peygamberler, bu ilahî mesajları insanlara ulaştırdıkları gibi aynı zamanda dinin anlaşılması ve yerleşmesinde de etkili olmuşlardır.
İslam dini, Allah (c.c.) tarafından, Hz. Muhammed (s.a.v.) aracılığıyla bildirildiği için onun söylediği sözlerin ve yaptığı işlerin, dinî bilgiler edinmek ve dinin anlaşılması bakımından büyük önemi vardır. Sünnet, İslami bilgilerin ikinci temel kaynağıdır. Sünnetin önemi, Kur’an-ı Kerim’de şöyle bildirilmektedir: “... Peygamber size ne verdiyse onu alın, size ne yasakladıysa ondan da sakının...”(12) Başka bir ayette ise “(Resulüm!) De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın...”(13) buyrulmaktadır.
Hz. Muhammed (s.a.v.) olmadan İslam dinini ve Kur’an-ı Kerim’i anlamak ne kadar mümkündür?
Hz. Muhammed (s.a.v.), Allah’tan (c.c.) aldığı mesajları insanlara ulaştırmış ve hem uygulamalı hem de sözlü olarak açıklamıştır. Kur’an-ı Kerim İslam’ın ana kaynağıdır. Hz. Muhammed (s.a.v.), vahyin ilk muhatabı olarak Kur’an’ı en iyi anlayan ve açıklayandır. Bu nedenle Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hadisleri ve sünneti, İslam’ın ve Kur’an’ın anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir.
Hz. Muhammed (s.a.v.), Kur’an-ı Kerim’i bazen sözlü olarak bazen de uygulamalarıyla açıklamıştır. Kur’an-ı Kerim’i açıklamak ve insanlara uygulamalı olarak göstermek Hz. Muhammed’in (s.a.v.) peygamberlik görevlerinden biridir. Bu konuda Kur’an-ı Kerim’de, “... İnsanlara, kendilerine indirileni açıklaman için ve düşünüp anlasınlar diye sana da bu Kur’an’ı indirdik.” buyrularak onun açıklayıcılık görevine işaret edilmektedir.
Hz. Muhammed’in (s.a.v.) sözleri ve sünnetinin önemli bir bölümü Kur’an-ı Kerim’in açıklamalarını içerir. Hz. Muhammed (s.a.v.), çevresinden gelen sorularkarşısında veya gerekli gördüğü zaman Kur’an-ı Kerim’de kapalı anlatımlar içeren ayetleri açıklamıştır. Örneğin, Kur’an-ı Kerim’de birçok ayette namaz kılınması emredilmekle beraber nasıl kılınacağı, kaç rekât olacağı açıklanmamıştır. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu konuda kendisine soru yöneltenlere, “Ben namazı nasıl kılıyorsam siz de öyle kılın.” (15) buyurmuştur. Yine Kur’an-ı Kerim’de yer alan: “Namazlara ve orta namaza devam edin...”(16) ayetindeki orta namazının “ikindi namazı” olduğunu Hz. Peygamber (s.a.v.) açıklamıştır. Aynı şekilde haccın nasıl yapılacağı, zekâtın hangi mallardan ve ne oranda verileceği, kurbanın hangi nitelikleri taşıyan hayvanlardan kesileceği gibi konuları da Hz. Peygamber’in (s.a.v.) söz ve sünnetinden anlamaktayız.
Hz. Muhammed (s.a.v.), Kur’an-ı Kerim doğrultusunda da açıklamalar yapmıştır. Hz. Muhammed (s.a.v.)’in bu tür açıklamaları, Kur’an-ı Kerim’de yer alan emir ve yasakların insanlardan yapılmasını istediği davranışları içerir. Örneğin Kur’an-ı Kerim’de, “...iyilikler kötülükleri (günahları) giderir...”(17) buyrulur. Hz. Muhammed (s.a.v.) de bu ayet doğrultusunda, “... bir kötülüğün peşinden hemen iyilik yap ki onu yok etsin...” buyurmuştur.
Hz. Muhammed (s.a.v.) bazı durumlarda Kur’an-ı Kerim’de yer almayan konularda, Kur’an-ı Kerim’in özüne uygun hükümler koymuştur. Yüce Allah (c.c.) Kur’an-ı Kerim’de helal ve haram konusunda genel ilke ve ölçütlerini belirtmiş ve bunlar doğrultusunda Hz. Muhammed (s.a.v.) de Kur’an-ı Kerim’de olmayan hususlarda hükümler getirmiştir. Kur’an-ı Kerim’de konulan genel kurallardan biri de Hz. Peygambere (s.a.v.) itaat etme ve onun getirdiği hükümlere uymadır.(19) Kur’an-ı Kerim’deki, “... işte o peygamber onlara iyiliği emreder, onları kötülükten meneder, onlara temiz şeyleri helal, pis şeyleri haram kılar...”(20) ayetinde Peygamberimizin (s.a.v.) hüküm koyabileceği belirtilmektedir. Örneğin, Kur’an-ı Kerim’de, yırtıcı kuşların etinin haram olduğunu belirten bir hüküm yoktur. Peygamberimize (s.a.v.) hangi hayvanların etinin yenilemeyeceği sorulduğunda Allah Resulü (s.a.v.), “Azı dişi olan her yırtıcı hayvanın ve pençesiyle avlanan her kuşun yenilmesi yasaktır.” (21) buyurarak bu konuda bir hüküm getirmiştir. Böylece Peygamberimiz (s.a.v.) yırtıcı kuşlarının etinin yenmesini yasaklamıştır.
Hz. Muhammed’in (s.a.v.) söz ve davranışlarının dinin anlaşılmasında ve yorumlanmasındaki işlevsel değeri, Kur’an-ı Kerim’i açıklamaya, Kur’an-ı Kerim doğrultusunda hüküm getirmeye ve yeni hükümler koymaya yönelik olmuştur.
İslam’ın anlaşılması ve Kur’an-ı Kerim’in uygulanmasında sünnet vazgeçilmez bir kaynaktır. Peygamberimizin (s.a.v.) söz ve uygulamaları olmadan İslam ve Kur’an-ı Kerim’in doğru bir şekilde anlaşılması mümkün değildir. Bu açıdan İslam’ı ve Kur’an-ı Kerim’i anlamak için Hz. Muhammed’i (s.a.v.) iyi anlamalıyız. Hz. Muhammed’i (s.a.v.) anlama, onu tanımak ve örnek almak için vazgeçilmez bir esastır. Onu tanımadan, anlamadan ona inanma ve onu modelleme tam olarak gerçekleşemez.
Hz. Muhammed (s.a.v.), yaşayışıyla ve güzel ahlakıyla herkese örnek olmuştur. Hz. Muhammed’i (s.a.v.) örnek almak; sahip olduğu ahlaki davranışları, getirmiş olduğu dinî değerleri hayatımıza uygulamak, onun davranışlarında gösterdiği amaca uygun davranmak ve onun ahlaki niteliklerine sahip olmaktır. Peygamberimiz (s.a.v.) gibi adaletli, dürüst, merhametli, insanlara değer veren, cömert, güvenilir ve verdiği sözde duran biri olmaya çalışmaktır.
Hz. Muhammed’i (s.a.v.) örnek almak, onun gibi yaşamaya çalışmak demektir. Bu da onu doğru anlamakla mümkündür. Onu doğru anlamanın yolu, onun yaptıklarının amacını ve özünü iyi kavramaktan geçer. Onun davranışlarındaki amaç ve ilkeler iyi anlaşılmalıdır. Aksi hâlde şekilcilik, amaçların önüne geçebilir. Hz. Peygamber’i (s.a.v.) doğru bir şekilde anlamak için Kur’an-ı Kerim’i temel kaynak kabul etmeliyiz. Onu insanüstü bir varlık olarak görmemeliyiz. O ibadetiyle, ahlakıyla, davranışlarıyla insanlara en güzel örnek olan bir peygamberdir.
