
İLAHİYAT FAKÜLTESİ
BAYBURT ÜNİVERSİTESİ
HZ. MUHAMMED’İ ANLAMA
Hz. Muhammed’in Davranışlarının Yerel ve Evrensel Boyutu

Hz. Muhammed (s.a.v.), tüm insanlığa gönderilmiş son peygamberdir. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) ilk muhatabı kendi kavmi olmakla birlikte getirdiği inanç, ibadet ve ahlak ilkeleri bütün insanlığa yöneliktir. Kur’an-ı Kerim’de, “Biz seni bütün insanlara müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik. Fakat insanların çoğu bilmezler.”(5), “(Resûlüm!) Biz seni âlemlere ancak rahmet olarak gönderdik.”(6) buyrularak Hz. Muhammed’in (s.a.v.) bütün insanlığa gönderildiği bildirilmektedir. Kur’an-ı Kerim’de, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) insanlar için en güzel örnek(7) olduğu ve ona uyulması gerektiği belirtilmektedir.

Hz. Muhammed’in (s.a.v.) örnek oluşu, içinden çıktığı toplumla sınırlı olmadığına göre bugün onu nasıl örnek alabiliriz? Hz. Muhammed’in (s.a.v.) model oluşu ile onun davranışlarının yöreselliği ve evrenselliği arasında sıkı bir ilişki vardır. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) yaşadığı dönemdeki birey ve toplumun dikkate aldı ğı örf, âdet ve kültürün rivayetlere kattığı yerel unsurlar, günümüze olduğu gibi taşınamayacağına göre onu model alırken bunların taşıdığı evrensel mesajlar ön plana çıkarılmalıdır. Çünkü Hz. Muhammed’i (s.a.v.) örnek alırken onun söz ve davranışlarını doğru anlamak için yöresellik ile evrensellik arasındaki farkları dikkate almak gerekir. Bu nedenle Hz. Muhammed’in (s.a.v.) içinde yaşadığı toplumun örf ve âdetlerine bağlı olarak yaptığı eylemler ile evrensel nitelik taşıyan söz ve eylemleri birbirinden ayırmak gerekmektedir.
Peygamberimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) davranışlarının yerel boyutunu, genel olarak içinde yaşadığı toplumun örf, âdet ve geleneklerine uygun olarak yaptığı hususlar oluşturur. Peygamberimizin (s.a.v.) giydiği elbiseler kullandığı ev eşyaları, yediği yemekler buna örnek verilebilir.
Hz. Muhammed’in (s.a.v.) söz ve davranışlarındaki evrensellik ise bunlarda var olan mesajın belirli bir zamanla sınırlı kalmayıp tüm insanlara yönelik olması ve uyulduğunda onun gözettiği amacın gerçekleş mesidir.
İslam dini, temizliğe çok önem vermiştir. Günlük yaşamda pek çok alanda insanlara temizlikle ilgili emir ve yasaklar getirmiştir. Abdest, gusül, ağız ve diş temizliği bunların başında gelir. Hz. Muhammed (s.a.v.) de ağız ve diş temizliğine, “Eğer ümmetime zahmet vermeyecek olsaydım her abdest alışlarında misvak kullanmalarını emrederdim.” (9) buyurarak dikkat çekmiştir. Bu hadiste esas olan evrensel mesaj diş temizliğidir. O dönemde diş temizliği için arak ağacından yapılan “misvak”ın kullanılması önerilmiştir. Günümüzde dişleri temizlemek için çeşitli fırçalar geliştirilmiştir. Hz. Muhammed’i (s.a.v.) diş temizliğinde model almak için sadece misvak kullanmakta ısrar etmek gerekmez. Çünkü sünnette esas olan, gerçekleştirmek istenilen maksadı günümüze taşımaktır. Araçlar zaman, mekân ve imkânlara bağlı olarak değişebilir.
Hz. Peygamber’in (s.a.v.) inanç, ibadet ve ahlakla ilgili söz ve davranışları, tüm Müslümanlara yönelik evrensel mesajlar içerir. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) yerel özellik taşımayan, tüm insanlığa yönelik evrensel mesajlar içeren pek çok sözü vardır. Örneğin Hz. Muhammed (s.a.v.) “İnsanların en hayırlısı insanlara en faydalı olandır.” (10) buyurmuştur. Sosyal hayata yönelik olan bu hadis, tüm insanlar için geçerlidir. Başka bir hadisinde ise Hz. Peygamber (s.a.v.), “Birbirinize karşı kötü duygular beslemeyiniz. Birbirinizi çekememezlik yapmayınız. Birbirinize sırt çevirmeyiniz. Ey Allah’ın kulları kardeşler olunuz...” (11) buyurmuşlardır. Bir insana kötü duygular besleme, birini kıskanma ve insanlara sırt çevirme, hiçbir toplumun ve kişinin doğru bulmayacağı davranışlardır. Bunlar her bireyi ve toplumu ilgilendiren evrensel ahlaki mesajlardır. Sonuç olarak tüm insanlığa gönderilmiş bir peygamber olan Hz. Muhammed’in (s.a.v.) sünneti de evrenseldir. Fakat onun söz, davranış ve eylemlerine yansıyan, kendi dönemine özgü tarihsel, bölgesel, sosyal, kültürel, siyasal ve ekonomik özellikler taşıyan yerel unsurlar da vardır. Bize düşen, onun söz ve davranışlarındaki yerel unsurları ayırt edip evrensel mesajı anlayabilmek ve ona göre davranışlar geliştirmektir.
